Νεραντζής Ι., "Δρόμοι του αλατιού" (Ανακοίνωση σε Συνέδριο)

Ιωάννης  Γ.  Νεραντζής (Διδάκτωρ Παν/μίου Κρήτης), « Δρόμοι του αλατιού: από τις αλυκές της λιμνοθάλασσας στις ‘‘αλαταρές’’ των βουνών Ευρυτανίας», ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ : ΙΣΤΟΡΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΔΟΜΝΙΣΤΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ, Δήμος Δομνίστας Ευρυτανίας, 23, 24, 25, Ιουλίου 2010, ( Οργάνωση Συνεδρίου: ‘‘Πανευρυτανική Ένωση’’ {20} ) (τόμοι δύο), [ ΑΘΗΝΑ  2010 ] –  τόμος Α΄, σσ. 465 - 541   – .

 Στην Ανακοίνωσή μου πραγματεύομαι τους «δρόμους του αλατιού». Επισκοπώ δηλαδή το δίκτυο των δρόμων και των μονοπατιών των υδροσυστημάτων των ποταμών Αχελώου, Ευήνου (Φίδαρη), Δάφνου (Μόρνου), τα οποία ήσαν σε χρήση για να πάνε οι τσοπαναραίοι σε αλαταποθήκες, σε αλυκές και να φέρνουν στα στανοτόπια τών βουνών [των σημερινών Νομών Αιτωλο-Ααρνανίας και Ευρυτανίας] φορτώματα αλάτι.   

   Προκειμένου για την πεδινή και ορεινή Αιτωλία και Ακαρνανία, την ορεινή Ναυπακτία και την ορεινή Ευρυτανία (σημερινός νομός Ευρυτανίας), αυτά τα μονοπάτια, αυτοί «οι δρόμοι του αλατιού» ήσαν συγκεκριμένοι: Ακολουθούσαν παράλληλη πορεία είτε με την κύρια κοίτη, είτε με το πλέγμα των παραποτάμων του υδροσυστήματος των ποταμών, Αχελώου, Ευήνου (Φίδαρη) και Δάφνου (Μόρνου), από την αρχαιότητα ακόμα: Έφερναν από τις «Αλυκές της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Αιτωλικού» στα θερινά λιβάδια και στανοτόπια των οροσειρών του γεωγραφικού χώρου της Ακαρνανίας, της Αιτωλίας, της Ναυπακτίας και της Ευρυτανίας. 
 Τούτη η διαδικασία ήταν αναγκαία, γιατί βασική φροντίδα των τσοπαναραίων στην προβιομηχανική αγροτοποιμενική κοινωνία ήταν να υπάρχει μπόλικο αλάτι στο κονάκι: ν’ αλατίζουν τυριά, μυζήθρες, τα φαϊά τους, μα να δίνουν και στα πρόβατα να τρώνε. Γιατί, από καιρό σε καιρό τα γιδοπρόβατα τ’ αλατίζουν. Τους δίνουν δηλαδή αλάτι να φάνε. Οι τσοπαναραίοι ξέρουν κιόλας πως για να διψάει και να πίνει νερό το πρόβατο, να φέρνει γάλα και να παχαίνει, έχει ανάγκη από αλάτι, θέλει «αλάτισμα».

   Τούτη η γνώση προέκυψε, όταν οι πρώτοι κτηνοτρόφοι παρατήρησαν ότι τα οικόσιτα φυτοφάγα ζώα έδειχναν αδυναμία στα αλόφυτα και τις αλμυρές πηγές. Έτσι αναγνωρίστηκε η φυσική τους ανάγκη για αλάτι και ως εκ τούτου ο άνθρωπος δημιούργησε τις «αλαταρές» (ή τα «αλαταριά»): «Σε λάκα τρανή σκορπίζουν εδώ εκεί πέτρες πλακερές ^.  ‘‘αλαταρές’’ (ή «αλαταριά») τις λένε. Σε κάθε μια πάνω βάνουν και χούφτα αλάτι. Οδηγούν το κοπάδι στις αλαταρές. Τα πρόβατα μόλις ιδούν το αλάτι, λιμαχτικά χύνονται για να το γλείψουν. Παστρεύουν την πέτρα κι υστερώτερα γλείφουν με τη γλώσσα την αρμύρα π’ απόμεινε. Οι ‘‘αλαταρές’’ μένουν εδεκεί που τις έχουν^. ποτέ δε μετατοπίζονται, για να ξέρουν τη θέση τους οι τσοπαναραίοι και τα γιδο-πρόβατα».

Διαβάστε το πλήρες κείμενο δρ Ι. Νεραντζής, ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΑΛΑΤΙΟΥ

ΧΑΡΤΕΣ

1.  Οι γεωπολιτικές λεκάνες των ποταμών:Ασπροποτάμου/Αχελώου, Ευήνου και Δάφνου (Μόρνου).

2.  Γεωφυσικός χάρτης Aσπροποτάμου/Αχελώου, σε κλίμακα1:1.000.000, εκδομένος το 1950, ήτοι προ της δημιουργίας των τεχνητών λιμνών.

3.  Οι κατευθύνσεις των Οροσειρών της ΝότιαςΠίνδου που καθορίζουν και τη διεύθυνση των ποτάμιων κοιλάδων του γεωγραφικούδιαμερίσματος της ‘‘Στερεάς Ελλάδας’’. (κλίμ. 1:900.000).

4.  Οι κύριοι άξονες επικοινωνίας, στους Μεσαιωνικούςκαι Νεώτερους Χρόνους, στο γεωγραφικό διαμέρισμα της ‘‘Κεντρικής’’ Ελλάδας’’,στις κατευθύνσεις και στη δομή της διεξαγωγής της χερσαίας διακίνησης ανθρώπωνκαι παντός είδους εμπορευμάτων. [ -HammondN.G.L., Migrations and invasions inGreece and adjacent areas, (Park-Ridge, 1976), σ. 12, χάρτ. 6].

      

5.  Το οδικό δίκτυο - χερσαίοι δρόμοι, καρόδρομοικαι ορεινά μονοπάτια - εσωτερικής διακίνησης ανθρώπων, κοπαδιών καιεμπορευμάτων, το 1938, στη λεκάνη Ασπροποτάμου/Αχελώου, εις την οποία εμπίπτουνκαι οι Νομοί Αιτωλο-Ακαρνανίας και Ευρυτανίας. Κλίμ. 1:400.000. [ ΣτεργιόπουλοςΚ., Η αρχαία Αιτωλία, (1939), ένθετος χάρτης Ι μεταξύ των σσ. η΄-1.]

6.  Γεωπολιτικός χάρτης αποτύπωσης τηςανθρωπογεωγραφίας, καθώς και του οδικού δικτύου – κύριοι δρόμοι, καρόδρομοι,μονοπάτια - στις λεκάνες των ποταμών, Αχελώου, Ευήνου, Δάφνου, ως ορίζονται το1950. Κλίμ. 1:650.000.

7.  Οι κύριοι άξονες επικοινωνίας στην Ελλάδακατά τον 18ον αι. - Αιτωλο-Ακαρνανία-Ευρυτανία, και νότια Ήπειρος –.  Αναπαραγωγή του χάρτη του Barbie du Bocage ένθετον εις F. C. H. L., Pouqueville, Histoire de laregeneration de la Grece comprenant les presis des evenements depuis1740 jusqu’ en 1824, τ. IV, χάρτης εκτός κειμένου, Παρίσι, 1825). [Δημ.Ανωγιάτης-Πελέ, Δρόμοι και διακίνηση στονΕλλαδικό         χώρο κατά τον 18οαιώνα, (1993), χάρτης στη σ. 28.]

8.  Διαφορετικές διαδρομές της ποιμενικήςδιακίνησης στον Ελλαδικό χώρο κατά το φθινόπωρο, 18ος αιώνας. Οχάρτης κατασκευάστηκε από τον Δημ. Ανωγιάτη-Πελέ,      σύμφωνα με τις πληροφορίες του F. C. H. L. Pouqueville, Voyage dans la Grecce, τ. I, σ. 76, ΙΙ, σ. 383-396, IV, σ. 172. [Δημ. Ανωγιάτης-Πελέ,Δρόμοι και διακίνηση στον Ελλαδικό χώροκατά τον 18ο αιώνα, (1993)].

9.  H υπό της Κορνηλίας Αξιώτη τεκμηριωμένη, μεβάση τα μιλιάρια, πορεία τμήματος της μεγάλης δημόσιας Ρωμαϊκής οδού, η οποίαδιέσχιζε την αρχαία Αιτωλία και Ακαρνανία. Ήταν σε χρήση από τις αρχές του 2ουέως και τον 4ον αιώνα μ.Χ.  Η οδός αυτή διατήρησε τη στρατιωτική καιοικονομική σημασία της ως το τέλος της αρχαιότητας. Η χρήση της συνεχίζεται καιστους Μεσαιωνικούς Χρόνους και στην Τουρκοκρατία. [Κορνηλία Αξιώτη,"Ρωμαϊκοί Δρόμοι της Αιτωλο-Ακαρνανίας", ΑΔ 35, 1980, Μελέται, σσ. 186-205].

[σ. 543 Πρακτικών]

10. Ο γνωστός ως Tabula Peuntigeriana χάρτης (Itinerarium pictum), του 4ου αι. μ.Χ.,και το λιγότερο πλήρες Itinerarium Antoniniτης εποχής του Διοκλητιανού. Το τμήμα που διέσχιζε την Ακαρνανία και τηνΑιτωλία. [Κορνηλία Αξιώτη, "Ρωμαϊκοί Δρόμοι της Αιτωλο-Ακαρνανίας", ΑΔ 35, 1980, Μελέται, σσ. 186-205, σχεδ.2].

11.α:  Tabula Peuntigeriana [Peutinger Table]. β: Tabula Peuntigeriana [Peutinger Table] : Ειδικά το τμήμα πουδιέσχιζε τη Βόρεια και την Κεντρική Ελλάδα. [Κατά πρόταση του W. Κ. Pritchett, Studies in Ancient  Greek Topography, τ. ΙΙΙ (Roads), 1980, fig. 8 και 9].

12  Καράβι που φόρτωνε πράματα (γιδο-πρόβατα),στον Αχελώο ποταμό, τον 18ον αιώνα. Απόδοση του ζωγράφου Mark Myers. [Γιάννης Στ. Βλασσόπουλος, Ανεμοκάραβα:καράβια, εμπόριο, μεταφορές, ληστείες, πειρατείες, πανώλη, στο Ιόνιο και στα Ακαρνανικάπαράλια τον 18ον αιώνα, (2006), πίνακας 7].